Thuận An thắng địa – Kinh Bắc danh hương
Thôn Ngọc Quan, thuộc xã Lâm Thao, huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, (tên cũ là xã Xuân Lan, tổng Lâm Thao, huyện Lang Tài, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc) vốn nổi tiếng với truyền thống khoa bảng và văn hóa đặc sắc. Làng nằm ở vị trí đặc biệt, nằm đúng cực Nam của tỉnh Bắc Ninh, là nơi giao nhau của ba con sông: sông Bùi, sông Sen và sông Cẩm Giàng, tạo nên cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và phong thủy thuận lợi.
Truyền thống khoa bảng:
Ngọc Quan xứng danh là “làng Khôi nguyên” với đầy đủ các vị đỗ đầu từ thời Nho học đến ngày nay: có những người đạt được danh vị Đỗ đầu xứ, Giải nguyên, Hội nguyên, Chuyên gia đầu ngành, Thủ khoa thời hiện đại. Đặc biệt, dòng họ Vũ ở đây có những nhân vật tiêu biểu nước ta trong mỗi thời kỳ lịch sử như Tể tướng Vũ Miên (chính trị), Phó Tể tướng Vũ Trinh (nhà văn hóa, nhà soạn Chèo cổ nổi tiếng), Đốc học Vũ Quyền (giáo dục gia tiêu biểu thời Nguyễn), Phó bảng Vũ Chu (có công lớn với Khởi nghĩa Bãi Sậy), Giáo sư – nhà vi sinh vật học Vũ Văn Ngũ (người tạo ra men sống Colibacter)…
Cổng làng Ngọc Quan
Di tích cổ:
Đình làng Ngọc Quan: là công trình kiến trúc tiêu biểu, thờ thành hoàng làng là Huệ Thông Linh Ứng. Đình còn phối thờ Hội nguyên Tiến sĩ Vũ Miên và Cống sĩ-Tam trường thi Hội Vũ Thống Mẫn, những người con đỗ đạt hiển vinh của làng có công với nhân dân. Kiến trúc đình mang đậm nét nghệ thuật truyền thống với các chi tiết chạm khắc tinh xảo.
Văn chỉ Ngọc Quan: là nơi tôn vinh các bậc hiền tài của làng, được xây dựng từ thời Lê – Trịnh với những người góp công là: Vũ Thống Mẫn, Vũ Chiêu, Đoàn Đắc Đàm; và hiện nay được trùng tu lại khang trang nhưng vẫn giữ nét cổ kính. Văn chỉ có thờ Khổng Tử, Quốc tử giám Tư nghiệp Chu Văn An, Quốc tử giám Tế tửu Vũ Miên là những trí thức lớn Nho học, và có hệ thống bia đá khắc tên gần 50 vị thi đỗ các khoa thi Nho học của làng, thể hiện truyền thống hiếu học và trọng đạo lý của người dân Ngọc Quan.
Hồ Sen trước đình làng
Lễ hội truyền thống:
Hàng năm, vào ngày 14 và 15 tháng Giêng âm lịch, thôn Ngọc Quan tổ chức lễ hội truyền thống tại đình làng. Lễ hội bao gồm các nghi thức tế lễ, rước kiệu và nhiều hoạt động văn hóa, thể thao như hát quan họ, thi đấu cờ tướng…đậm nét văn hóa miền Bắc.
Về làng quê văn hiến này có lời thơ:
Ngọc Quan – Làng Khôi nguyên
Ngọc Quan mảnh đất anh tài,
Khôi nguyên danh tiếng lưu hoài ngàn năm.
Họ Vũ tài-đức tiếng tăm
Vũ Miên, Vũ Giác…nhân dân tôn thờ.
Làng quê đẹp đẽ nên thơ
Biết bao dấu tích sử thi nhiều đời.
Trai hiền, gái đảm mọi thời
Phát huy truyền thống, rạng ngời thanh danh.
Với những giá trị văn hóa và lịch sử phong phú, thôn Ngọc Quan không chỉ là niềm tự hào của tỉnh Bắc Ninh mà còn là điểm đến hấp dẫn cho những ai quan tâm đến văn hóa truyền thống Việt Nam.
Tác giả: Vũ Văn Tú
